Πρόλογος
Βράδυ Κυριακής στο αρχαίο θέατρο Φιλίππων, γεύτηκα τη γοητεία της επανάληψης μιας παράστασης που πέρυσι είχε κάνει αίσθηση από τον ίδιο θίασο κι ενώ περίμενα μικρή προσέλευση θεατών, σχεδόν γέμισε το κοίλο κι έτσι δικαιώθηκαν και η «5η Εποχή Τέχνης» και το Φεστιβάλ Φιλίππων που έφεραν την «Αντιγόνη» του Σοφοκλή για δεύτερη συνεχόμενη χρονιά. Ο Νικήτας Τσακίρογλου, ως σπουδαίος ηθοποιός, η «Αντιγόνη» του Σοφοκλή, ιδιαίτερα «δημοφιλής» πια στο ευρύ κοινό και μία ευτυχής συγκυρία έφεραν τον κόσμο στο αρχαίο θέατρο. Ακριβώς μία ημέρα πριν, η παράσταση του Κ.Θ.Β.Ε. «Επτά επί Θήβας» έριχνε αυλαία με την «Αντιγόνη» και την «Ισμήνη», χαροκαμένες, τραγικές φιγούρες του δράματος- εφόσον τα δύο τους αδέρφια αλληλοσκοτώθηκαν- να αγωνιούν για την τύχη των σορών τους. Είκοσι τέσσερις ώρες αργότερα, στον ίδιο χώρο, μία «Αντιγόνη», Σοφόκλεια αυτή τη φορά, προχώρησε το δράμα ως την κορύφωσή του.
Το κείμενο
Η «Αντιγόνη» είναι πολιτικό έργο. Ο Σοφοκλής δημιούργησε τεχνηέντως ένα σχήμα, μέσα στο οποίο τοποθέτησε τους ήρωες του. Οι συγκρούσεις εκπροσωπούν πρόσωπα και ιδέες. Δύο είναι οι βασικοί χαρακτήρες που διασταυρώνουν τα ξίφη τους σε μία λυσσαλέα και αδυσώπητη μάχη.
Από τη μία πλευρά ο Κρέοντας, ο κραταιός και μεγαλόπρεπος ηγεμόνας της Θήβας, παρουσιάζεται ως ο πιο σταθερός και φανατικός οπαδός του ανθρώπινου θεσπισμένου νόμου. Από την άλλη, η Αντιγόνη, η θαρραλέα, ανιδιοτελής και προσηλωμένη στο καθήκον της κόρη του Οιδίποδα, προβάλλει ως σθεναρός υπερασπιστής του πανάρχαιου, άγραφου, ιερού και φυσικού θεϊκού δικαίου. Η σύγκρουση αυτών των δύο μορφών είναι το κέντρο της τραγωδίας.
Στον αρχικό διάλογο μεταξύ Αντιγόνης και Ισμήνης, ξετυλίγεται η πλοκή του όλου έργου. Ο θεατής παρακολουθεί τη συντριπτική απαξίωση της προσωπικότητας της Ισμήνης, που είναι αποτέλεσμα της σύγκρουσής της με την ίδια της την αδερφή.
Η Αντιγόνη δηλώνει την τελεσίδικη απόφασή της να θάψει τον Πολυνείκη, παρακούοντας τον νόμο του βασιλιά κι αδιαφορώντας για τις συνέπειες της πράξης της. Ανακοινώνει την απόφασή της στην Ισμήνη και ζητά τη βοήθειά της. Εκείνη αρνείται και προσπαθεί να αποτρέψει και την αδελφή της από μία πράξη που θα έχει ολέθριες συνέπειες για το ξεκληρισμένο πια γένος των Λαβδακιδών. Η Αντιγόνη, όμως, θα παραμείνει αμετάπειστη.
Ο φύλακας του νεκρού έρχεται απ’ τους αγρούς και ανακοινώνει στον Κρέοντα τη συμβατική ταφή του Πολυνείκη. Ο βασιλιάς οργισμένος τον στέλνει πίσω να καθαρίσει τον νεκρό από το χώμα και να συλλάβει τον δράστη. Μεσολαβεί η κεντρική και καταλυτική αντιπαράθεση των δύο πρωταγωνιστών και ο Κρέοντας ασυλλόγιστα αποφασίζει να εκτελέσει την ποινή που είχε ορίσει για τον παραβάτη της διαταγής του: η Αντιγόνη θα πεθάνει. Ακολούθως, ο Κρέοντας αντιμάχεται με πείσμα και επιπόλαια αυτοπεποίθηση τον ίδιο του τον γιο, τον Αίμονα. Μάταια ο δεύτερος προσπαθεί να τον μεταπείσει και ασυγκίνητος, ανένδοτος ο βασιλιάς, διατάζει να θάψουν την Αντιγόνη ζωντανή σε μία σπηλιά. Ο Αίμων αγανακτισμένος και συντετριμμένος, ακολουθεί τη μνηστή του στον τάφο και αυτοκτονεί. Και το σχήμα ολοκληρώνεται από τον μεγάλο τραγικό ποιητή, με τον «αλάνθαστο» άρχοντα να συγκρούεται φραστικά με τον σεβάσμιο «αντιπρόσωπο» των θεών, τον Τειρεσία. Τη διπλή συμφορά ακολουθεί και τρίτη: η Ευρυδίκη, μητέρα του Αίμονα, πληροφορείται τον άδικο χαμό του παιδιού της και απαγχονίζεται. Ο Κρέοντας, μόνος πια, θύμα και θύτης, μετανιώνει για τα σφάλματά του και θρηνεί τον αφανισμό της οικογένειάς του.
Η παράσταση
Ο Θέμης Μουμουλίδης έκαμε αξιέπαινη δουλειά. Επέλεξε ικανούς συνεργάτες, έστησε ένα πνευματικό «οικοδόμημα» με ποιητικές διαστάσεις, έδωσε μία λιτή, άκρως ενδιαφέρουσα σύγχρονη εκδοχή της τραγωδίας. Απαλλαγμένη από λογοτεχνικές περικοκλάδες, η μετάφραση της Παναγιώτας Πανταζή, πρόσφερε στον θεατή την ευκαιρία να γευτεί, να ζήσει τις προεκτάσεις της τραγωδίας πέρα από τα προφανή. Νιώσαμε στο έπακρο την αξιοθαύμαστη τεχνική του Σοφοκλή να αντιπαραθέτει όχι μόνο πρόσωπα, αλλά κυρίως πεποιθήσεις, σκέψεις, ιδέες, επιχειρήματα, νοοτροπίες και αντιλήψεις. Εκτός από τον ανθρώπινο και θεϊκό νόμο, που η αντιπαράθεσή του αποτελεί τον συνεκτικό ιστό του έργου και προτείνεται στον θεατή σαν προβληματισμός, τίθενται αντιμέτωπες και άλλες πολλές έννοιες. Σχολιάζεται η υποβαθμισμένη και καταπιεσμένη θέση της γυναίκας στην εποχή της δράσης του έργου. Θίγεται η βεβαρημένη κληρονομιά των παιδιών, εξαιτίας αδικιών και αμαρτημάτων των γονέων τους, δοκιμάζονται τα όρια της ανθρώπινης δράσης και τόλμης, όπως και η οφειλόμενη συμπεριφορά των γονέων προς τα παιδιά και αντίστροφα. Στηλιτεύονται τα χαρακτηριστικά της απόλυτης μοναρχίας, επικρίνονται οι διαδικασίες της κληρονομικής βασιλείας και, εμμέσως, εξαίρονται οι αρετές και τα πλεονεκτήματα της δημοκρατίας.
Ο καθαρός λόγος, η σωστή άρθρωση, οι εξαιρετικές ερμηνείες, η κινηματογραφική σύγχρονη μουσική του Σταύρου Γασπαράτου, το μαύρο του πένθους και το γκρίζο του πολέμου στα κοστούμια και τα σκηνικά της Παναγιώτας Κοκκορού, η κίνηση, το στήσιμο των ηθοποιών, οι ρυθμοί, οι ποιητικές εικόνες και τα χορικά, απογείωσαν την παράσταση.
Ο Νικήτας Τσακίρογλου έδωσε έναν έξοχο Κρέοντα, στιβαρό και απόλυτο, τόσο όσο έπρεπε, μα στην τελική σκηνή τσακισμένο και καταπονημένο, τόσο όσο χρειαζόταν. Εντυπωσιακή ερμηνεία και μπράβο στον άξιο ηθοποιό. Χειρίστηκε με αξιοθαύμαστη δεξιοτεχνία τη μεταβολή των συγκυριών, που είχαν ως αποτέλεσμα την πλήρη ψυχική του μεταστροφή και το πολλαπλό πλήγμα που δέχθηκε ως άνδρας, ως πατέρας και ως μονάρχης. Πολύ καλός ο Γιώργος Παπαπαύλου, ως Αίμονας, με πειθώ, ευμεγέθης όγκος φωνής, ηχόχρωμα καθοδηγούμενο από τις συναισθηματικές του μεταπτώσεις, εντυπωσιακή σκηνική παρουσία. Πειστικός και ακριβής, ως Τειρεσίας, ο Νίκος Αρβανίτης. Χωρίς βερμπαλιστικές εξάρσεις ο αγγελιαφόρος του Σταύρου Ζαλμά και οι υπόλοιποι άνδρες – Θηβαίοι, εξαίσιες μαυροφορημένες φιγούρες, παρούσες σε όλη τη διάρκεια του έργου στη σκηνή, στο ύψος που απαιτούσε η περίσταση.
Επίλογος
Η τραγωδία έχει άξονα τον έρωτα. Θα έπρεπε η γυναικεία παρουσία να είναι στην κορυφή της πυραμίδας. Στη συγκεκριμένη παράσταση ήταν υποδεέστερη. Δε με ενόχλησε. Είδα μία «Αντιγόνη» του Σοφοκλή ολοκληρωμένη, «φρέσκια», όχι υπαινικτική αλλά ξεκάθαρη, έστω κι αν η Ιωάννα Παππά – παρά τις φιλότιμες προσπάθειές της – έχει δρόμο μπροστά της να πείσει ότι της ταιριάζει και η τραγωδία. Ήταν βαρύ το φορτίο στις κοριτσίστικες πλάτες της. Οι άλλες γυναίκες, αρκούντως ικανοποιητικές.
Εν πολλοίς, το παρατεταμένο χειροκρότημα στον χαιρετισμό δικαίωσε σκηνοθέτη και συνεργάτες και οι εκατοντάδες των θεατών, έφευγαν από το κοίλο σχολιάζοντας με ενθουσιασμό την παράσταση. Επρόκειτο για μία ακόμα καλή στιγμή του Φεστιβάλ των Φιλίππων.
Συντελεστές
Σκηνοθέτης: Θέμης Μουμουλίδης
Μετάφραση: Παναγιώτα Πανταζή
Μουσική: Σταύρος Γασπαράτος
Σκηνικό-κοστούμια: Παναγιώτα Κοκκορού
Σχεδιασμός ήχου: Γιάννης Λαμπρόπουλος
Ηθοποιοί
Nικήτας Τσακίρογλου, Ιωάννα Παππά, Σταύρος Ζαλμάς, Νίκος Αρβανίτης, Ελένη Ζαραφίδου, Μαρούσκα Παναγιωτοπούλου, Κώστας Φαλελάκης, Κώστας Βελέτζας, Γιώργος Παπαπαύλου, Μάνος Καρατζογιάννης, Γιώργος Νούσης
ΠΑΥΛΟΣ ΛΕΜΟΝΤΖΗΣ
